Order Virtuti Militari – najwyższe polskie odznaczenie wojskowe, nadawane za wybitne zasługi bojowe. Jest najstarszym orderem wojennym na świecie, spośród nadawanych do chwili obecnej. Ustanowiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 22 czerwca 1792 roku w celu uczczenia zwycięstwa w bitwie pod Zieleńcami po rozpoczęciu wojny polsko-rosyjskiej przeciwko konfederacji targowickiej w obronie Konstytucji 3 Maja. Pierwsze nadania miały miejsce 22 czerwca 1792 roku a wręczenie medali (złotych i srebrnych - początkowa forma orderu) nastąpiło 25 czerwca 1792 roku w Ostrogu na Wołyniu, gdzie znajdował się obóz wojsk Rzeczypospolitej. Udekorowano nimi 15 oficerów i 40 żołnierzy biorących udział w bitwie pod Zieleńcami, którzy, po ustanowieniu statutu, mieli stworzyć pierwszy skład kapituły orderu. Na przełomie sierpnia i września 1792 roku ustanowiono statut orderu i zmieniono jego kształt na formę krzyża. Statut orderu został opracowany na podstawie statutu austriackiego Orderu Wojskowego Marii Teresy i dzielił się na pięć klas: I Klasa – Krzyż Wielki z Gwiazdą, II Klasa – Krzyż Komandorski, III Klasa – Krzyż Kawalerski, IV Klasa – Medal Złoty, V Klasa – Medal Srebrny. 29 sierpnia 1792 roku konfederacja targowicka ogłosiła uniwersał zakazujący noszenia i przyznawania orderu. 22 listopada 1793 roku sejm grodzieński uchylił uniwersał konfederacji i przywrócił order jako odznaczenie wojskowe. Pod naciskiem carycy Rosji Katarzyny II, król Stanisław August Poniatowski wraz z Radą Nieustającą, rezolucją z 7 stycznia 1794 roku uchylił uchwałę sejmową i zabronił noszenia medali i krzyży Virtuti Militari, nakazując ich zwrot w ciągu miesiąca pod groźbą najsurowszych kar kryminalnych. W 1806 roku generał lejtnant książę Józef Poniatowski rozpoczął starania o przywrócenie w oddziałach polskich walczących w wojskach napoleońskich polskiego orderu wojennego. 26 grudnia 1806 roku dekret króla saskiego i księcia warszawskiego Fryderyka Augusta otworzył drogę do jego nadawania i ostatecznie ustalił się obowiązujący do dziś podział orderu: I Klasa – Krzyż Wielki z Gwiazdą, II klasa – Krzyż Komandorski, III klasa – Krzyż Kawalerski, IV klasa – Krzyż Złoty, V klasa – Krzyż Srebrny. W myśl statutu order otrzymał nazwę Order Wojskowy Księstwa Warszawskiego. Fryderyk August jako książę warszawski mógł nadawać order bez żadnych ograniczeń. Jednak rozkazem z 22 lutego 1808 roku ministra wojny Księstwa Warszawskiego Józefa Poniatowskiego, zaczęto go nadawać za konkretne czyny bohaterstwa na polu walki. 10 października 1812 roku został wydany dekret, w myśl którego każdy podoficer i szeregowy odznaczony Krzyżem Złotym lub Srebrnym miał prawo pobierać roczną pensję do czasu awansu na oficera, lub w przypadku zwolnienia ze służby wojskowej – dożywotnio. Po utworzeniu Królestwa Polskiego na mocy Konstytucji Królestwa Polskiego order otrzymał nazwę Order Wojskowy Polski i w myśl statutu nadawano go uczestnikom kampanii 1812, 1813 i 1814 roku. Wnioski w sprawie orderów rozpatrywała specjalna Komisja Rządowa Wojny. Na mocy dekretu z 5 czerwca 1817 roku utrzymano przywilej dożywotniej pensji dla podoficerów i szeregowych a dodatkowo oficer odznaczony tym medalem nabywał prawo do uzyskania szlachectwa. Po wybuchu powstania listopadowego wznowiono nadawanie orderu, który otrzymał uchwałą Sejmu z 19 lutego 1831 roku nazwę Order Virtuti Militari. Pierwsze nadanie nastąpiło 3 marca 1831 roku. Po klęsce powstania, rozkazem z 12 stycznia 1832 roku, car Rosji Mikołaj I zdegradował Order Virtuti Militari do rangi rosyjskiej odznaki, zwanej Polską Odznaką Zaszczytną za Zasługi Wojenne, którą nadawano uczestnikom tłumienia powstania listopadowego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej na mocy ustawy z dnia 1 sierpnia 1919 roku wskrzesił order, nadając mu nazwę Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej postanowił m.in. że każdy kawaler orderu (bez względu na klasę i inne pobory otrzymywane z tytułu wykonywanej pracy) będzie otrzymywał dożywotnio roczną pensję orderową w wysokości 300 złotych. Ponadto przyznano im przywilej pierwszeństwa przy przydziale ziemi, przy obejmowaniu posad rządowych, przy przyjmowaniu do zakładów dla inwalidów oraz uzyskiwaniu dla dzieci miejsc stypendialnych w rządowych placówkach oświatowych i zakładach wychowawczych. Kawalerowie orderu Virtuti Militari mieli także prawo do honorów ze strony wojskowych równych stopniem, a nie posiadających orderu. Podoficerowie i szeregowi odznaczeni tym Krzyżem mieli prawo awansowania na stopień oficerski, o ile posiadali odpowiednie kwalifikacje. Wszyscy odznaczeni Orderem Virtuti Militari tworzyli zgodnie z ustawą braterski zespół pod nazwą Zgromadzenie Kawalerów Orderu Virtuti Militari z Kanclerzem Orderu i Kapitułą na czele. Przewodniczącym Kapituły z tytułem Kanclerza mógł być najstarszy klasą i kolejnością kawaler orderu (był nim marszałek Józef Piłsudski, jako jedyny Polak odznaczony Krzyżem Wielkim z Gwiazdą). Ustawa z 1919 roku ustanowiła Święto Orderu na dzień 3 maja. 22 stycznia 1920 roku w rocznicę wybuchu powstania styczniowego odbyła się pierwsza dekoracja Krzyżami Srebrnymi. Kawalerem tego orderu został wówczas pośmiertnie 13 letni obrońca Lwowa Antoni Petrykiewicz. Po roku 1926 odznaczeni zobowiązani byli nosić pełne oznaki orderu, nawet na mundurze polowym. 25 marca 1933 roku Sejm RP uchwalił nową ustawę o Orderze Virtuti Militari, którą ogłoszono 8 maja. Ustawa przeniosła Święto Orderu na 11 listopada oraz zmieniła jego nazwę na Order Wojenny Virtuti Militari (dotychczas: Wojskowy). Wprowadzone zostały zmiany w wyglądzie odznak orderowych, precyzyjniej określono warunki przyznawania poszczególnych klas orderu, uzależnione od funkcji odznaczonego i kwalifikacji czynu. Kawalerowie Orderu, obywatele polscy tworzyli Zgromadzenie Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari". Przysługiwały im bez względu na klasę te same uprawnienia, jakie nadano w ustawie z 1919 roku, z tym że podoficer odznaczony Krzyżem Złotym mógł być mianowany do stopnia podporucznika, a szeregowiec tylko do stopnia sierżanta. Nowa ustawa z 1933 roku rozszerzała ponadto zakres przywilejów. Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari otrzymali dodatkowo uprawnienia do 80% zniżki kolejowej oraz leczenia na koszt skarbu państwa, jeżeli choroba była skutkiem służby wojskowej w czasie wojny. Państwo polskie było zobowiązane również dostarczyć im pracy zapewniającej godne utrzymanie, natomiast niezdolni do pracy i nie mający odpowiednich warunków materialnych otrzymywali zaopatrzenie, jak dla osób szczególnie zasłużonych. Ponadto od 1933 roku roczna pensja orderowa w wysokości 300 złotych była zwolniona od podatku i nie mogła być zajęta sądownie. Po utworzeniu we Francji Polskich Sił Zbrojnych rozkazem Naczelnego Wodza gen. dyw. Władysława Sikorskiego z 1940 roku przywrócono nadawanie Orderu Virtuti Militari z zachowaniem przepisów obowiązujących w ustawie z 25 marca 1933 roku. Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 22 grudnia 1944 roku o orderach i odznaczeniach uznał Order Virtuti Militari za odznaczenie wojskowe Rzeczypospolitej Polskiej. W myśl dekretu Order był nadawany przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej na wniosek przewodniczącego PKWN. Dekret zachował zasadnicze postanowienia ustawy z 1 sierpnia 1919 roku, zniósł jednak zgromadzenia kawalerów orderu, jego kanclerza i kapitułę oraz pensję. Po roku 1947 wszelkie uprawienia do nadawania Orderu otrzymał Prezydent RP, a później Rada Państwa. Ustawa Sejmu z 17 lutego 1960 roku o orderach i odznaczeniach, zastępując dotychczasowe przepisy, nadała orderowi nazwę Order Virtuti Militari. Ustawa nie zawierała szczegółowych kryteriów nadawania orderu określając jedynie, że jest on orderem wojennym, stanowiącym nagrodę za wybitne zasługi bojowe. W 1976 roku w proteście przeciw odznaczeniu przez władze PRL sowieckiego przywódcy Leonida Breżniewa Orderem Virtuti Militari I klasy, przedwojenni dowódcy wojskowi zorganizowali uroczystość złożenia na Jasnej Górze swoich orderów Virtuti Militari. Order Wojenny Virtuti Militari po 1989 roku nie był nadawany. 16 października 1992 roku Sejm uchwalił ustawę, na mocy której orderowi nadano ponownie nazwę Order Wojenny Virtuti Militari. Została przywrócona Kapituła Orderu Wojennego Virtuti Militari a order nadawany ma być przez Prezydenta RP. Określono również podobne, szczegółowe kryteria nadawania, jak w ustawie z 25 marca 1933 roku. Dodano również, że order może być nadany tylko w czasie wojny lub nie później niż przez pięć lat od jej zakończenia. W 1995 roku Kapituła Orderu Virtuti Militari wyjaśniła kwestie legalności nadań tego odznaczenia w okresie Polski Ludowej. W specjalnym dokumencie oznajmiła także: [...] w obronie i przez szacunek dla zasług żołnierza polskiego stwierdzamy głośno i dobitnie, że praktyka nadań przez władze Polski Ludowej Orderów Virtuti Militari, zwłaszcza najwyższych klas nadanych w bezprecedensowej liczbie przedstawicielom obcego mocarstwa, to obraza honoru polskiego żołnierza. Postanowieniem z 10 lipca 1990 roku prezydent RP Wojciech Jaruzelski uchylił uchwałę Rady Państwa PRL z 21 lipca 1974 roku w sprawie nadania Leonidowi Breżniewowi Krzyża Wielkiego Orderu Wojennego Virtuti Militari. Postanowieniem z 2 sierpnia 1995 roku prezydent RP Lech Wałęsa uchylił uchwałę Krajowej Rady Narodowej z 24 kwietnia 1946 roku w części dotyczącej nadania generałowi broni Iwanowi Sierowowi Krzyża IV klasy Orderu Virtuti Militari. Postanowieniem z 26 lipca 2006 roku prezydent RP Lech Kaczyński pozbawił orderu Wincentego Romanowskiego, nadanego na mocy rozkazu Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego z 3 sierpnia 1945 roku. Powodem tej decyzji były prześladowania działaczy niepodległościowych.